Η ιδέα ενός νέου ξεκινήματος μέσα από τα ερείπια της καταστροφής γίνεται συνώνυμη της προσδοκίας για μια καλύτερη ζωή, συνοδευόμενη παράλληλα από την ανασφάλεια και τη δυσκολία που συνήθως ακολουθούν καθετί καινούριο. Το σχέδιο Μάρσαλ, το πρόγραμμα ανασυγκρότησης και αναμόρφωσης κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρου, ανάμεσα τους και η Ελλάδα, χαρακτήρισε ισχυρά την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν τελικά εφικτή μια τέτοιου είδους επανεκκίνηση; Τι είναι αυτό που προκύπτει από την ανέλπιστη ώσμωση ανόμοιων ομάδων και ατόμων; Πόσο απρόσμενο μπορεί να είναι το αποτέλεσμα μέσα σε μια τέτοια συνθήκη;
Στην περίφημη έκθεσή του για την Ελλάδα το 1947, ο απεσταλμένος των ΗΠΑ Πολ Πόρτερ γράφει πως ήταν μια χώρα βυθισμένη στην «απόγνωση, την απογοήτευση και την ανυπαρξία πίστης στο μέλλον». H μεταμόρφωση όπως σχεδιάστηκε στο πλαίσιο του σχεδίου Μάρσαλ διήρκεσε 4 χρόνια και άφησε πίσω –εκτός από υποδομές, γεωργικά και βιομηχανικά έργα– το στίγμα του εκσυγχρονισμού αλλά και τη δυσπιστία απέναντι στην ξένη βοήθεια και τα πραγματικά κίνητρά της.
Με αφετηρία το ημερολόγιο του προεδρικού απεσταλμένου καθώς και την αποστομωτικά επίκαιρη έκθεση που συνέταξε, η παράσταση φέρνει στο προσκήνιο την εποχή εκείνη μέσα από τους διαλόγους και τις συναντήσεις του Πόρτερ με Έλληνες εργάτες και αγρότες, αξιωματούχους, πεινασμένους των πόλεων, παιδιά και δεκάδες άλλα υπαρκτά πρόσωπα. Προοδευτικά, η δραματουργία φωτίζεται από επιστημονικές μελέτες, ιστορικά και οικονομικά ντοκουμέντα, που σε συνδυασμό με πλήθος μαρτυριών αποτυπώνουν την άλλοτε σωτήρια κι άλλοτε δραματική, άλλοτε κωμική κι άλλοτε γκροτέσκα συνύπαρξη του αμερικανικού ιδεώδους και του άναρχου ελληνικού πνεύματος.
Το εικαστικό περιβάλλον αφηγείται με τον δικό του τρόπο την ιστορία από την καταστροφή στη δημιουργία, από τη διάλυση στην οργάνωση με δομικό στοιχείο τη μουσική. Η συνύπαρξη του ροκ εν ρολ και της τζαζ των 1940s με την ελληνική δημοτική μουσική αποδίδει την ένταση, τον θαυμασμό, αλλά και την αμηχανία και τις αντιφάσεις στην αντιπαράθεση των δύο πολιτισμών. Κείμενο, εικαστικός χώρος, φως και μουσική συνομιλούν με ιστορικές φάσεις της μεταπολεμικής Ελλάδας, πριν, κατά τη διάρκεια, και μετά την εφαρμογή του σχεδίου Μάρσαλ, ερευνώντας τις προοπτικές, τις επιτυχίες και τις διαψεύσεις του, όπως αυτές μας επηρεάζουν μέχρι σήμερα.
Σύλληψη – Σκηνοθεσία – Φωτισμοί Νατάσα Τριανταφύλλη
Σύνθεση κειμένου παράστασης Δήμητρα Μητροπούλου, Νατάσα Τριανταφύλλη
Δραματουργική συνεργασία Έλενα Τριανταφυλλοπούλου
Σκηνικά Εύα Μανιδάκη
Κοστούμια Βάνα Γιαννούλα
Μουσική Μonika
Συνεργάτης στους φωτισμούς Δημήτρης Κουτάς
Α΄ Βοηθός σκηνοθέτη – Επιμέλεια κίνησης Δήμητρα Μητροπούλου
Β΄ Βοηθός σκηνοθέτη Μαρία Παπαδούλη
Βοηθός σκηνογράφου Μαρία Καλοφούτη
Βοηθός ενδυματολόγου Νατάσα Σεργιάδη
Διεύθυνση παραγωγής Μανόλης Σάρδης – Pro4
Παίζουν (αλφαβητικά) Δάφνη Αλεξάντερ, Νικόλας Μαραζιώτης, Δήμητρα Μητροπούλου, Άρης Μπαλής
Συμμετέχει ο μικρός Κωνσταντίνος Σάρδης
Στο βίντεο εμφανίζεται ο Χρήστος Λούλης
Θερμές ευχαριστίες στον Στάθη Ν. Καλύβα για τη βοήθεια και τη συνεργασία στη διαμόρφωση της θεματικής και του κειμένου της παράστασης, στην Κωνσταντίνα Μπότσιου, τον Χρήστο Τσάκα και τον Τάσο Σακελλαρόπουλο για τη συμβολή τους στη συλλογή επιστημονικού υλικού και πληροφοριών, καθώς και στον Γιώργο Σταθάκη, τον Μιχάλη Ψαλιδόπουλο, την Ελένη Μπενέκη και το Πολιτιστικό Ίδρυμα του Ομίλου Πειραιώς, και τη Μαρία Σαμπατακάκη για τη βοήθειά τους.
9 Ιουνίου Μετά την παράσταση ακολουθεί συζήτηση.
Το κείμενο για την παράσταση «Σχέδιο Μάρσαλ – Α Path of Perspectives», υπήρξε αποτέλεσμα πολύμηνης έρευνας και ευρύτατης αναζήτησης ιστορικής, κοινωνιολογικής, επιστημονικής αλλά, παράλληλα, και έντονα καλλιτεχνικής. Ερωτήματα όπως «Πώς αξιοποιούνται οι αρχειακές πηγές στη σκηνική αναπαράσταση» ή «Με ποιον τρόπο μπορεί κάποιος να προσεγγίσει ιστορικά γεγονότα και δράσεις που καθόρισαν τη σύγχρονη πραγματικότητα, έχοντας μια ολοκληρωμένη σκηνική οπτική», υπήρξαν από τους βασικούς άξονες ενδιαφέροντος. Διεκδικώντας το υποκειμενικό βλέμμα του καλλιτέχνη αλλά ταυτόχρονα, με δημιουργική αγωνία για την εγκυρότητα των επιστημονικών πηγών, καταλήξαμε στη μελέτη, σύνθεση και αξιοποίηση στοιχείων μέσα από μια πλούσια και πολυπρισματική βιβλιογραφία, την οποία, ενδεικτικά, παραθέτουμε παρακάτω:
Βερβενιώτη Τασούλα, Οι άμαχοι του ελληνικού Εμφυλίου. Η δυναμική της μνήμης, Κουκκίδα, 2021
Καλύβας Ν. Στάθης, Καταστροφές και θρίαμβοι. Οι 7 κύκλοι της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, Παπαδόπουλος, 2015
Καλύβας Ν. Στάθης, Μαραντζίδης Νίκος, Εμφύλια Πάθη, 23+2 ερωτήσεις για τον Εμφύλιο, Μεταίχμιο, 2016
Κάλφα Κωνσταντίνα, Αυτοστέγαση, τώρα! Η αθέατη πλευρά της αμερικανικής βοήθειας στην Ελλάδα, Futura, 2019
Κωστόπουλος Αλέξανδρος, Γέφυρες συνεργασίας, Σχέδιο Μάρσαλ και Ελλάδα, Ίκαρος 2017
Μπότσιου Κωνσταντίνα, «Ένα σχέδιο διαφορετικό από τα άλλα. Το Σχέδιο Μάρσαλ: Ανασυγκρότηση και μεταρρύθμιση», Αφιέρωμα Σχέδιο Μάρσαλ, Περιοδικό Ιστορία, Πάπυρος, τευχ.531, Σεπτέμβριος 2012
Σαμπατακάκη Μαρία, ΑΣΠΡÓ. Οι αγελαδοτρόφοι του Ασπροπύργου. Αριστερά και Σχέδιο Μάρσαλ, Κέδρος, 2023
Σταθάκης Γιώργος, Το δόγμα Τρούμαν και το Σχέδιο Μάρσαλ, Η ιστορία της αμερικανικής βοήθειας στην Ελλάδα, Βιβλιόραμα, 2004 - Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950, Ένα έθνος σε κρίση, Ιστορική Βιβλιοθήκη-Θεμέλιο, 1984 (συλλογικό)
Σφήκας Θανάσης Δ. (επιμ.), Το Σχέδιο Μάρσαλ. Ανασυγκρότηση και διαίρεση της Ευρώπης, Πατάκη, 2011
Τσάκας Χρήστος, Με το βλέμμα στην Ευρώπη. Οι ελληνογερμανικές σχέσεις μετά τον πόλεμο (1953-1981), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2023
Χαραλαμπίδης Μενέλαος, Δεκεμβριανά 1944, Η μάχη της Αθήνας, Αλεξάνδρεια, 2014 - «Η Ιστορία των Ελλήνων», Η σύγχρονη Ελλάδα 1944-1974, τόμος 17, Δομή
Judt Tony, Postwar: A history of Europe since 1945, Penguin Press 2005
Judt Tony, Ευρώπη: Μια μεγάλη Χίμαιρα;, Αλεξάνδρεια, 2023
McNeil William H., Η μεταμόρφωση της Ελλάδας μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, Παπαδόπουλος, 2017
Porter Paul A., Ζητείται ένα θαύμα για την Ελλάδα, Μεταμεσονύχτιες εκδόσεις, 2008
Steil Benn, The Marshall Plan: Dawn of the cold war, Hardcover, 2018.
Μελετήθηκαν, επίσης, τα βιβλία:
Κούλογλου Στέλιος, Μαρτυρίες για τον Εμφύλιο και την ελληνική Αριστερά, Εστία, 2006
Ραφαηλίδης Βασίλης, Ιστορία (κωμικοτραγική) του νεοελληνικού κράτους 1830-1974, Εκδόσεις του εικοστού πρώτου, 2001.
Στην παράσταση ακούγονται στίχοι από το ποίημα «Ένα μεγάλο παρελθόν», του Τάσου Λειβαδίτη, από τη συλλογή Ο τυφλός με τον λύχνο, Κέδρος (1983), ένα απόσπασμα από τις «Μέρες του 1945-1951» του Γιώργου Σεφέρη, Ίκαρος (1973), ένα απόσπασμα από το θεατρικό έργο «Λεωφορείο ο Πόθος» του Τέννεση Ουίλλιαμς, από το βιβλίο Λεωφορείο ο Πόθος και έξι μονόπρακτα, μτφρ. Παύλος Μάτεσις, Γκοβόστη (1973) και οι άριες: Song to the Moon (Rusalka) του A. Dvorak και Barcarolle (Τα παραμύθια του Χόφμαν) του J. Offenbach.
Θερμές ευχαριστίες στον Χρήστο Βασιλόπουλο και στην εκπομπή «Η μηχανή του Χρόνου», στον James Phillips, στην Τίνα Κικίλια, στη Δώρα Ζάκκα, στη Μαρία Νεοφυτίδου.
