Κατσούρμπος
του Γεωργίου Χορτάτση

ΚΥΚΛΟΣ ΡΙΖΕΣ

Από τα αριστουργήματα του Κρητικού Θεάτρου της Αναγέννησης, ο Κατσούρμπος του Χορτάτση ανήκει στην παράδοση των έργων της κομέντια ερουντίτα, της λόγιας κωμωδίας. Δανείζεται όμως πολλά από τα χαρακτηριστικά και τους κωμικούς τύπους της πιο ώριμης, αυτοσχεδιαστικής κομέντια ντελ άρτε. Το έργο αντλεί τα ποιητικά του πρότυπα από τα ποιήματα του Πετράρχη και τις ιταλικές κωμωδίες της ίδιας περιόδου του Αριόστο και του Τάσο, αλλά η υψηλή ποιητική του Χορτάτση εξελίσσει τους κώδικες της χοντροκομμένης κωμωδίας και προσδίδει στο έργο λεπτά στρώματα ειρωνείας και οξυμμένης κοινωνικής ανάλυσης για το ήθος των χαρακτήρων και της εποχής. Πώς όμως μπορεί να εγγραφεί σκηνικά στη δική μας;

Μας χωρίζουν πλέον 500 χρόνια από την περίοδο της ακμής του Κρητικού Θεάτρου. Το έργο γράφεται, και ίσως παρασταίνεται, σε μια περίοδο που οι εξεγέρσεις εναντίον της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας έχουν καταπνιγεί, η συμφιλίωση και μοιραία η συμβίωση Ιταλών και Κρητικών έχει βαθύνει και εδραιωθεί, και τα χαρακτηριστικά και τα ήθη της ιταλικής Αναγέννησης μοιάζουν να έχουν μεταλλάξει βαθιά την κρητική κοινωνία. Η κατάληψη του νησιού από τους Τούρκους δεν θα αργήσει: Το Ηράκλειο παραδίδεται τελικά το 1669, αλλά ήδη από την παράδοση της Κύπρου το 1570 έχουν ξεκινήσει οι αμυντικοί εξοπλισμοί. Ο κοινός τρόμος Κρητικών και Βενετών απέναντι στον επικείμενο πόλεμο είναι κάτι παραπάνω από ορατός, και θα μπορούσε να πει κανείς ότι σφραγίζει ύπουλα την ελαφρότητα της κωμωδίας.

Ιδιάζον δείγμα του Κρητικού Θεάτρου, αλλά και σαγηνευτικό αίνιγμα για την εποχή της Αναγέννησης, πέρα απ’ την επιφάνεια μια ανάλαφρης κωμωδίας, ο Κατσούρμπος κρύβει μια αγωνιώδη περιγραφή της αστικής τάξης του αναγεννησιακού Ηρακλείου στα τέλη του 16ου αιώνα. Οι ήρωες μοιάζουν να παραπαίουν ανάμεσα στην ασφάλεια που νιώθουν λόγω της κοινωνικής και οικονομικής τους θέσης και στην ασάφεια της ιστορικής στιγμής: το τέλος εποχής με την κατάρρευση της Ενετοκρατίας έρχεται καλπάζοντας.

Ο ομοιοκατάληκτος δεκαπεντασύλλαβος, οι τυπικοί κανόνες της πλοκής, οι θεατρικές συμβάσεις και οι χαρακτήρες της κομέντια, η αισθητική παράδοση των ανεβασμάτων του Κρητικού Θεάτρου: όλα αυτά τα στοιχεία κάνουν ιδιαίτερα ερεθιστική τη σκηνική αναμέτρηση μ’ αυτό το κλασικό έργο που ανεβαίνει πλέον σπάνια στην ελληνική σκηνή.

Ο Γιάννος Περλέγκας επιλέγει ένα μικρό σχήμα ηθοποιών για να σπάσει τα όρια μιας κλασικότροπης αναπαράστασης και αναζητά μια συνομιλία του κειμένου με τη γλώσσα χορευτών και ακροβατών. Στο αισθητικό επίπεδο, τα σκηνικά και τα κοστούμια «κλείνουν το μάτι» στην Αναγέννηση υπονομεύοντάς την αδιόρατα, ενώ το ηχητικό περιβάλλον της παράστασης «πειράζει» με σύγχρονο τρόπο τα μαδριγάλια του Μοντεβέρντι αφενός και την κρητική μουσική παράδοση αφετέρου.